ENERGIE DOSSIER 2024

1. Klimaat: fossiele energie blijven stoken kan duur uitvallen

Vandaag wordt in Europa elke maand voor 25-60 miljard euro aan fossiele brandstoffen ingevoerd. We zijn voor die brandstoffen helemaal afhankelijk van het buitenland, zoals de recente Russische gascrisis heeft aangetoond. Zonne-energie en windenergie waren ooit dure, vrijwel onbetaalbare projecten, maar zijn momenteel goedkoper dan elektriciteit uit kolen of gas. Als Vlaanderen of België besluit om niet voldoende mee te doen met de klimaatactie, kan dit goedkoper lijken op korte termijn, maar op lange termijn is dit slecht voor de portefeuille, omdat we dan emissiecertificaten moeten kopen en uiteindelijk alsnog een inhaalslag moeten maken.

2. Industrie: er is nood aan een strategisch masterplan

België mag dan een klein land zijn, maar het heeft binnen Europa een grote industriële sector die permanent nood heeft aan veel energie. De petrochemische industrie, metaalproductie (zoals staal en aluminium) en de havengebieden vormen de kern van deze sector. In Wallonië is er een belangrijke cementindustrie. De voedingsindustrie en veel KMO’s verbruiken ook grote hoeveelheden energie, terwijl datacentra een groeiende bron van energieverbruik zijn.

De petrochemische en staalindustrie in België staan onder druk door hevige concurrentie. De Verenigde Staten en China ondersteunen klimaatinvesteringen agressief, waardoor de internationale competitie toeneemt. Zelfs binnen Europa is er sterke concurrentie. De vraag die zich voordoet is hoe we deze druk op onze industrie kunnen aanpakken. Het is essentieel dat er een goed doordacht masterplan komt dat aangeeft of en hoe we bepaalde industriële activiteiten met overheidsgeld willen ondersteunen. Hoewel sommige politieke partijen voorstellen hebben om de industriële concurrentiepositie te beschermen, is dit een onderwerp dat vooral op Europees niveau wordt besproken. Het is een complex thema dat zelden in partijprogramma’s aan bod komt en al zeker niet becijferd wordt.

3. Elektriciteitsinfrastructuur: er is snel nood aan investeringen

Elektrische wagens, warmtepompen, maar ook nieuwe industriële processen, zullen veel meer elektriciteit vragen dan vandaag. Ons totale energieverbruik zal wel minderen, maar de elektriciteitsvraag zal moeten verdubbelen of verdriedubbelen. EnergyVille berekende dat een sterke uitbreiding van elektriciteitsinfrastructuur nodig is om de energierekening betaalbaar en de elektriciteitslevering betrouwbaar te houden. In voorbije jaren hebben we gezien hoe uitdagend het Ventilusdossier gebleken is. Maar in de toekomst zullen nog meer zulke infrastructuurdossiers opgelost moeten geraken, willen we onze energie betaalbaar en betrouwbaar houden.

4. Energieprijzen: juiste energieprijzen zijn belangrijker dan subsidies

In België is elektriciteit bijna vier keer duurder dan gas, omdat allerlei kosten en heffingen via de elektriciteitsfactuur worden doorgerekend, en heel weinig via de gasfactuur. Klimaatinvesteringen zoals warmtepompen en elektrificatie van productieprocessen zijn intrinsiek rendabel, maar komen hierdoor niet van grond. Om deze rendabel te maken, zou elektriciteit maar 2 tot 2.5 keer duurder mogen zijn dan gas, wat in verschillende EU-landen het geval is. Gas zo goedkoop mogelijk houden is geen oplossing, ook niet voor kwetsbare gezinnen. De kosten van het gasnet zullen door steeds minder mensen gedragen worden en dus voor hen die niet kunnen investeren in warmtepompen, sterk verhogen. Als we de klimaatdoelstellingen missen, moet België voor potentieel miljarden euro’s emissiecertificaten gaan aankopen. Als de verhouding tussen de gasprijs en de elektriciteitsprijs beter in balans gebracht wordt, dan kan je ook de subsidies voor warmtepompen afschaffen, die nu bij een doelgroep terechtkomen die wel de mogelijkheid heeft om te investeren.

5. Renovatie: renoveren is meer dan isoleren

Emissies komen van onder andere gas- en stookolieketels in onze gebouwen. Oplossingen liggen op zuiver technisch gebied voor de hand. Renovatie gaat niet enkel over isoleren van woningen, maar ook over het belang van een gezond binnenklimaat en de omschakeling naar fossielvrije verwarming. Warmtepompen zijn ongeveer vier keer efficiënter dan verbranding van gas. In dichte stadscentra kunnen warmtenetten een oplossing zijn, waarbij de warmte centraal en klimaatneutraal geproduceerd wordt. Maar de technische oplossingen kunnen niet los gezien worden van de maatschappelijke uitdagingen zoals de financiering, inhoudelijke ondersteuning om te ontzorgen en een voldoende aantal arbeidskrachten in de bouwsector. Collectieve renovatietrajecten bieden hiervoor oplossingen.

6. Wegtransport: voertuigen kunnen grotendeels elektrisch

Emissies komen ook van onder andere benzine en diesel in onze auto’s. Elektrisch vervoer is hier een oplossing. Elektrische wagens zijn bijna drie keer efficiënter dan wagens met verbrandingsmotor met fossiele brandstof en betekenen een enorme reductie van broeikasgassen voor het klimaat. Ook elektrische bussen zijn rendabel. Vrachtvervoer (lichte bestelwagen en korte afstand) is perfect elektrificeerbaar. Elektrische lange-afstandstrucks komen eraan. Naast de positieve impact op het klimaat, zijn er bijkomende voordelen zoals sterke vermindering van lokale uitstoot en in vele gevallen een lager geluidsniveau.

7. Waterstof: niet voor verwarming of wegtransport

We hebben de laatste jaren heel wat subsidies gezien voor waterstof. Maar voor wegtransport is elektriciteit simpelweg veel efficiënter én goedkoper. Rechtstreeks elektrisch rijden is bijna drie keer efficiënter dan rijden op waterstof. Ook voor verwarming zijn warmtepompen bijna vier keer efficiënter én over de levensduur goedkoper dan gelijk welke oplossing gebaseerd op waterstof. Het is in de komende periode belangrijk dat subsidies voor waterstof prioritair ingezet worden bij industrie die waterstof als grondstof kan gebruiken.

8. Waterstof verschepen: nee, beter inzetten op waterstofderivaten en halffabricaten

In verschillende partijprogramma’s staat nog de ambitie om een groot aanvoer- en doorvoerland te worden van waterstof. Import van waterstof via pijpleidingen kan wel economisch interessant zijn, maar is nog niet voor morgen. Waterstof via schip invoeren zal echter nooit economisch interessant zijn, zoals onder andere volgt uit de berekeningen voor het EnergyVille PATHS2050 Platform. Daarom is het beter dat men inzet op andere producten die met waterstof gemaakt worden, maar gemakkelijker te transporteren zijn – zoals groene ammoniak, methanol of sponsijzer.

9. Europa: Europese thema’s zijn onduidelijk

Heel wat kiezers hebben weinig voeling met welke dossiers op de Europese agenda staan, en stemmen met de nationale beleidsbevoegdheden in het achterhoofd. Maar op Europees niveau komen er in de komende legislatuur belangrijke beslissingen aan – met name rond de competitiviteit van de Europese industrie in de komende jaren. Dossiers zoals het emissiehandelsysteem, koolstofgrensheffingen en geopolitiek kunnen bovendien een grote impact hebben op de energierekening én op de welvaart, maar zijn zo complex dat de politieke partijprogramma’s ze doorgaans links laten liggen.

10. Kerncentrales

In de voorbije regeerperiode werd beslist om twee van de kerncentrales (Doel 4 en Tihange 3) tien jaar langer open te houden. Doel 3 en Tihange 2 werden reeds gesloten. Voor Doel 1/2 en Tihange 1 staat de sluiting gepland.

In een opvolgstudie voor het EnergyVille PATHS2050 Platform werd uitgerekend in welke mate verlengen van de levensduur van Belgische kerncentrales interessant kan zijn. Een verlenging van Doel 4 en Tihange 3 voor twintig jaar kan economisch rendabel zijn. In de komende jaren extra kerncentrales verlengen zal echter geen evidente piste zijn. Bij de verlenging van Doel 4 en Tihange 3 is de staat mee moeten instappen om operator Engie hiervan te overtuigen. De verwachting is daarom dat de financiële voorwaarden om extra kerncentrales open te houden onvermijdelijk minder gunstig zullen zijn dan deze van Doel 4 en Tihange 3.

Nieuwe kerncentrales bouwen is een alternatieve piste die bijvoorbeeld in Nederland onderzocht wordt. Een kerncentrale kan er ongeveer tussen 2035 en 2040 staan en voor tientallen jaren klimaatvriendelijke stroom produceren. Dit vergt echter een risicovolle investering met een lange terugverdientijd. Investeerders zullen dus een vorm van staatsgarantie verwachten, bijvoorbeeld in de vorm van gegarandeerde afnameprijzen voor de geproduceerde stroom. Nieuwe kerncentrales bouwen is dus niet enkel een ja/nee vraag, maar evenzeer een vraag over in welke mate en onder welke financiële voorwaarden de staat bereid is om een deel van het risico van de investering op zich te nemen.

Disclaimer

Dit Energie Dossier 2024 kwam tot stand dankzij de wetenschappelijk onderbouwde input van vele EnergyVille experten, die zich daarvoor baseerden op de resultaten van specifieke datasets en modelberekeningen die daarom niet noodzakelijk alle factoren van energie, klimaat- en industrieel beleid mee in rekening (kunnen) brengen. Indien u hierover graag meer details wenst, bent u welkom naar ons uit te reiken op info@energyville.be

Verder streven wij bij EnergyVille naar een brede verspreiding van onze wetenschappelijke kennis en expertise. Dit informerend kader is wat aan de oorsprong ligt van dit Energie Dossier 2024. Dit document is dus op geen enkele manier bedoeld als opiniestuk, en elke mogelijke interpretatie van de tekst als toch opiniërend is geen reflectie van de intentie van onze EnergyVille-auteurs.