Een PATHS2050 SHIFT Scenario naar een klimaatneutraal 2050 voor België: Welke rol kan een lage energievraag spelen?
EnergyVille breidt haar PATHS2050 Platform uit met wederom een inzichtelijk scenario
Genk, 18 maart 2024 – In de afgelopen jaren heeft EnergyVille onderzoek gedaan naar de optimale manier om België tegen 2050 klimaatneutraal te maken, en dit tegen de laagst mogelijke maatschappelijke kost. In het najaar van 2022 werden de bevindingen van dit onderzoek openbaar gemaakt op het PATHS2050 – The Power of Perspective Platform. In dit kader heeft Ecolo-Groen nu EnergyVille/VITO de opdracht gegeven om een nieuw gevoeligheidsscenario te berekenen om de impact van systeemverschuivingen op het Belgische energiesysteem te analyseren. Het gaat dan om verschuivingen naar duurzamere patronen in transport en wonen, gecombineerd met een transformatie van onze industrie naar hogere niveaus van circulariteit, resulterend in een lager eindenergieverbruik voor België tegen 2050.
Een breder PATHS2050-palet
In alle voorgaande PATHS2050 scenario’s en gevoeligheidsanalyses werd uitgegaan van een constante productie-output in de industrie, en geen grote veranderingen in consumenten- of maatschappelijk gedrag. Het nieuwe Low Energy Demand (LED) SHIFT Scenario presenteert nu een nieuwe route. Voor het eerst zijn namelijk verschuivingen in de vraag naar diensten opgenomen die leiden tot een verminderde vraag naar energie in de transport-, residentiële en industriesector. Dit maakt van SHIFT een verkennend ‘wat-als’-scenario dat zijn eigen unieke inzichten biedt in het energiedebat.
SHIFT verbreedt zo het palet van het PATHS2050 Platform. Waar de vorige PATHS2050 scenario’s en gevoeligheidsanalyses voornamelijk gebaseerd waren op energietechnologie en efficiëntieoplossingen aan de vraag- en aanbodzijde, vult het nieuwe SHIFT Scenario dit aan met systeemverschuivingen die de uiteindelijke energievraag gedurende de energietransitie verlagen. Door de verminderde energievraag zou 9 GW aan aanvullende verre offshore wind – geïmporteerd van dieper in de Noordzee – kunnen volstaan.
Belangrijkste aannames
Het Shift Scenario houdt rekening met een verschuiving naar duurzamere vormen van transport, verwarming en productie. In de transportsector wordt uitgegaan van een sterkere modal shift tegen 2050. Dit betekent min of meer een verdubbeling van het gebruik van openbaar vervoer en actieve vervoerswijzen zoals lopen en fietsen, en een vermindering van het modale aandeel van auto’s voor personenvervoer (van 71% naar 55%). Voor vrachtvervoer worden vergelijkbare modal-shiftaannames gemaakt, waarbij voornamelijk een deel van het wegvervoer (modaal aandeel van 64% naar 54%) wordt verschoven naar vrachtvervoer over water (modaal aandeel van 14% naar 28%). Naast de modal-shiftaannames zijn ook andere maatregelen opgenomen. Deze omvatten meer carpoolen – waarbij het gemiddelde aantal personen per auto wordt verhoogd van 1,5 naar 2,3 – en een verhoging van de laadefficiëntie van vrachtwagens met 12,5%. Voor gebouwen wordt rekening gehouden met geoptimaliseerde leef- en werkruimtes (een vermindering van 16% van de leefruimte) en een verlaging van de thermostaattemperatuur met één graad.
Aangenomen wordt dat de industriesector zal veranderen door efficiënter gebruik te maken van hulpbronnen en te evolueren naar een meer circulaire economie en productiemodel. Circulariteitsgedreven verschuivingen in de industriesector zijn geoptimaliseerd productontwerp, efficiënter gebruik van hulpbronnen, hergebruik en recycling. Dit wordt ondersteund door het EU-actieplan voor de circulaire economie (CEAP) dat zich richt op sectoren met een hoog potentieel voor circulariteit, zoals voertuigen, verpakkingen, kunststoffen, de bouw en gebouwen. De productie van nieuwe materialen wordt verondersteld af te nemen: met 39% voor cement, 33% voor keramiek, 18% voor hoogwaardige chemicaliën, 10% voor staal, 15% voor ammoniak en 11% voor non-ferrometalen. De olieraffinagesector wordt verondersteld geleidelijk te verdwijnen (of te transformeren) tegen 2050.
Het SHIFT Scenario staat geen investeringen toe in nieuwe nucleaire capaciteit in de vorm van SMR’s. Mogelijke veranderingen in comfortverlies, welvaart, welzijn en het BBP werden niet geanalyseerd in deze studie.
Conclusies van het SHIFT Scenario
Conclusie 1: Het SHIFT Scenario vermindert de elektriciteitsproductie met bijna 20% in 2050, waardoor de omvang van het elektriciteitssysteem afneemt.
In het SHIFT Scenario neemt de vraag naar elektriciteit vanaf vandaag toe met ongeveer 30 TWh per decennium, waardoor de vraag naar elektriciteit in 2050 uitkomt op 158 TWh. De elektriciteitsproductie bedraagt 181 TWh, wat tot 20% (32 TWh tot 48 TWh) lager is dan in de andere scenario’s die een elektriciteitsopwekking van 213-229 TWh in 2050 hebben. Het SHIFT Scenario vermindert dus de omvang van het elektriciteitssysteem met 15 GW, met gelijke aandelen in verre offshore wind- en PV-capaciteit, om deze vermindering te bereiken.
Conclusie 2: De grootste impact van de systeemverschuiving komt voort uit veranderingen in de industrie- en transportsector.
De maatregelen in het SHIFT Scenario hebben vooral gevolgen voor de productie van hoogwaardige chemicaliën in de chemische sector. Dit komt voornamelijk door meer recycling van plastic en minder gebruik van plastic voor eenmalig gebruik. Daarnaast is er minder gebruik van nieuw cement en keramiek in de sector niet-metaalhoudende mineralen door meer circulariteit en minder grondstofintensieve bouw van gebouwen. Deze twee maatregelen – samen met kleinere reducties in de productie van nieuwe materialen zoals primair staal – verminderen effectief de vraag naar elektriciteit in onze industrie met 18 TWh tegen 2050.
In de transportsector leiden het delen van ritten en een modale verschuiving naar openbaar vervoer, wandelen en fietsen tot een vermindering van de uiteindelijke elektriciteitsvraag met 13 TWh tegen 2050. Tegen 2050 is het wegvervoer 100% geëlektrificeerd, waardoor er 16 TWh elektriciteit per jaar nodig is.
Voor gebouwen resulteren compacter wonen en het verlagen van de thermostaattemperatuur met één graad in een kleinere bijdrage aan de elektriciteitsvraagvermindering van 3 TWh tot 5 TWh. Het elektriciteitsverbruik voor ruimteverwarming wordt beperkt tot 15-20 TWh door het gebruik van efficiënte warmtepompen en efficiëntiemaatregelen, zoals vernieuwing van het gebouwenbestand.
Conclusie 3: De investeringskosten van het elektriciteitssysteem nemen evenredig af met de vermindering van de uiteindelijke energievraag.
Het SHIFT Scenario verkleint de omvang van het elektriciteitssysteem en vermindert daardoor ook de bijbehorende netwerkuitbreidingen. Hierdoor kan cumulatief ongeveer 30 miljard euro worden bespaard aan investerings- en vaste kosten die nodig zijn om ons elektriciteitssysteem tussen nu en 2050 om te vormen.
Naast de energiesector, brengt het SHIFT Scenario geen extra kosten met zich mee voor het koolstofvrij maken van het Belgische energiesysteem tegen 2050, in vergelijking met een scenario met beperkte klimaatambities. Voorwaarde is wel dat de vraag kan worden verminderd zonder het comfort in het gedrang te brengen. In wezen zou de keuze voor een SHIFT-achtig traject tegen 2050 België in staat stellen om de energietransitie te realiseren zonder extra kosten.
Conclusie 4: Het SHIFT Scenario zorgt voor een CO2-reductie van 60% tegen 2030 en 90% tegen 2040.
In de periode 2030-2040 dalen de totale jaarlijkse proces- en energie- CO2-emissies van 48 Mton CO2 in 2030 naar 12 Mton CO2 in 2040. Dit komt voornamelijk door de extra toegang tot schone elektronen, mogelijk gemaakt door 9 GW aan verre offshore wind. Deze extra elektrificatie in het SHIFT Scenario zorgt dus voor een vermindering van de CO2-uitstoot van processen en energie met 90% in 2040 vergeleken met de niveaus van 1990.
De grootste vermindering van jaarlijkse CO2-uitstoot vindt plaats tussen 2020 en 2030, waarbij nog steeds meer dan een derde (16 Mton CO2/jaar in 2030) afhankelijk is van koolstofafvang en -opslag (CCS). Vergeleken met een scenario zonder de systeemverschuiving presenteert het SHIFT Scenario echter een decarbonisatiepad dat ongeveer 30% minder afhankelijk is van CCS-technologie gedurende de energietransitie.
Duik hier dieper in de details en lees het volledige SHIFT Scenario Report. [ENGLISH ONLY]
Benieuwd naar het bredere kader waarbinnen dit SHIFT Scenario werd uitgevoerd? In de zomer van 2023 hebben onze PATHS2050 Pioniers de pen op papier gezet om een volwaardig PATHS2050-rapport te schrijven. Dit rapport schetst en beschrijft drie belangrijke investeringspaden om de klimaatdoelstellingen voor 2050 te halen, inclusief een gedetailleerde beschrijving van de modelopstelling, de oorspronkelijke scenario’s en de initiële aannames die werden gebruikt. [ENGLISH ONLY]