Circulair bouwen in Rwanda: van pilootproject naar strategisch partnerschap

Begin december 2023 reisde een delegatie van EnergyVille/VITO naar de Rwandese hoofdstad Kigali om er het slotevent te organiseren en te modereren van het pilootproject. In dit project werden lokale producenten van bouwmaterialen gecoacht om circulaire strategieën te implementeren en werden ervaringen geïntegreerd in specifieke richtlijnen voor een circulaire economie in de Rwandese bouwsector. Een van de onderdelen van dat project, dat anderhalf jaar liep en gefinancierd werd door het Belgische federale overheidsagentschap Enabel en geleid werd door EnergyVille/VITO (met de NGO Ondernemers voor Ondernemers (OVO) als onderaannemer) was een incubatietraject waarin lokale producenten kennismaakten met circulariteit en ondervonden hoe circulaire strategieën kunnen leiden tot duurzamere producten. Tijdens workshops en bedrijfsbezoeken leerden ze hoe circulaire praktijken geïntegreerd kunnen worden in hun bedrijfsvoering. Daarnaast werden op basis van inzichten uit het project richtlijnen opgesteld voor Rwandese beleidsmakers. Zo wordt circulariteit verankerd in het beleid van het Afrikaanse land als hefboom naar een meer duurzame bouwsector, en kunnen bedrijven worden geholpen in hun overgang naar duurzaam en circulair ondernemen.

"Nu is het aan ons"

Carolin Spirinckx van EnergyVille/VITO was erbij in Kigali. ‘Dit was het einde van ons pilootproject, maar het voelde tegelijk als een start van een nieuw, langer en duurzaam verhaal. Het project was een voortraject waarin we verkenden hoe circulair en duurzaam bouwen er concreet uit kan zien in Rwanda. Nu begint het echte traject, waarbij onze Rwandese partners zaken gaan implementeren en zodoende een ecosysteem voor circulair bouwen zullen vormen waarin zowel de markt als de overheid betrokken is.’ Die partners zijn onder andere de lokale Ministeries van Economie en van Leefmilieu, het Nationaal Agentschap voor Industrieel Onderzoek en Ontwikkeling (NIRDA), het Centrum voor Groene Productie en Klimaatinnovatie (CPCIC) en de Universiteit van Rwanda.

Spirinckx verwijst naar een pakket van vijf specifieke richtlijnen om circulariteit te bevorderen binnen de bouwsector in Rwanda, een van de resultaten van het pilootproject. ‘Met elk van deze richtlijnen gaat nu een werkgroep met lokale stakeholders aan de slag. Daarbij wordt gekeken op welke manier ze kunnen worden geïmplementeerd. Uiteindelijk moet dat resulteren in een heuse implementatie-roadmap voor duurzaam en circulair bouwen, met een duidelijk actieplan en tijdslijn.’ Het enthousiasme bij de Rwandese partners om daarmee aan de slag te gaan, is groot. ‘Dat voelde je sterk tijdens het slotevent in december. “Nu is het aan ons”, zo zou je hun gevoel kunnen omschrijven.’

Partnerschappen

Maar ook voor EnergyVille/VITO is het werk in Rwanda nog niet klaar. Integendeel, voorafgaand aan het slotevent werd een intentieverklaring ondertekend met de Universiteit van Rwanda voor een strategisch partnerschap gericht op het bevorderen van duurzaamheid, circulariteit en klimaatdiensten in het land. De kiem is dus gelegd voor een langdurige samenwerking, die voor EnergyVille/VITO ook breder gaat dan enkel het partnerschap. Eerder in 2023 ondertekende EnergyVille/VITO al een gelijkaardige intentieverklaring met het NIRDA en het CPCIC. Via deze partnerschappen wil EnergyVille/VITO zich verder focussen op het verbeteren van duurzaamheid en circulariteit in Rwanda, en dit via gezamenlijk academisch onderzoek (bijvoorbeeld door uitwisseling van doctoraatsstudenten en gezamenlijke publicaties), via ontwikkelings- en trainingsprogramma’s, via gezamenlijke projectvoorstellen voor bijkomend onderzoek en via de verdere opbouw van bedrijfsrelaties tussen Belgische en Rwandese industriële en publieke actoren in de bouwsector.

Het doel op de lange termijn is Rwanda in staat te stellen de uitdagingen waar het voor staat aan te pakken met duurzame oplossingen. Een daarvan is de snelle verstedelijking van het land, met een verwachte verdubbeling van de bevolking tegen 2050. ‘Internationale samenwerking ter ondersteuning van de implementatie van oplossingen voor een duurzame wereld zit in ons DNA’, zegt Walter Eevers, directeur Onderzoek en Ontwikkeling van EnergyVille/VITO. ‘In de intentieverklaringen vinden we daar nogmaals het bewijs van, samen met Rwandese kennispartners die eenzelfde drive hebben om wetenschap te verbinden met impact, als kernwaarde in hun bestaansreden.’

Eevers was in december 2023 niet alleen in Kigali om er de intentieverklaring met de Universiteit van Rwanda te ondertekenen, als professor Duurzame Chemie aan de UAntwerpen gaf hij ook een gastlezing aan de universiteit. De aula zat tijdens de lezing bomvol geïnteresseerde studenten en professionals. ‘Actief onze kennis delen met Afrikaanse ondernemers levert niet enkel een geslaagd project op, het is ook een goede les voor ons over hoe er elders in de wereld naar duurzaamheid wordt gekeken’, aldus Eevers. ‘Zo hebben ook wij geleerd om door een niet-Westerse bril te kijken. En als we globaal impact willen hebben, zullen we ook in de toekomst samen met internationale spelers moeten blijven samenwerken. Op die manier kunnen we onze kennis veel beter laten inbedden in een globale realiteit, en van een Europese speler verworden tot een echt globaal kennisinstituut. Daarom kijk ik met veel interesse en ambitie uit naar bijkomende samenwerkingen met Enabel in de rest van de wereld.’

Winst voor milieu én economie

Tijdens het slotevent was er ook een afsluitende workshop voor de deelnemende producenten van bouwmaterialen. Ze kregen zo de gelegenheid om hun ervaringen met alle projectpartners en -deelnemers te delen. ‘Er zaten vele mooie verhalen tussen, en soms ook verrassende’, vertelt Michiel Ritzen van EnergyVille/VITO. ‘Een bedrijf dat bakstenen produceert, was in de periode tussen onze eerste workshop en het moment dat we het bedrijf bezochten, begonnen met het produceren van een herbruikbare circulaire baksteen. De workshop had bij hen direct het circulaire denken getriggerd en geleid tot aanpassingen aan hun product.’ Een andere firma had op basis van de coaching besloten zijn afgewerkte producten (betonnen tuinmeubilair) niet meer in enkelvoudige stukken te maken, maar samengesteld uit verschillende componenten, en dat met gerecupereerde materialen uit sloopprojecten. Zo hoeft bij schade enkel het beschadigde onderdeel te worden vervangen. Het zijn telkens voorbeelden van activiteiten die niet alleen duurzamer zijn geworden, maar ook meer winstgevend voor de bedrijven. ‘Terwijl de milieu-impact daalt, is er dus economische winst’, zegt Ritzen. ‘Het loont dus om duurzaam en circulair te ondernemen.’

Door de successen en het grote enthousiasme van de Rwandese partners verwacht EnergyVille/VITO dat er nog vervolgprojecten zullen volgen. Wellicht zullen deze zich niet meer alleen richten op bouwproducten en -materialen, maar wel op het gehele bouwproces en de andere betrokken actoren in de waardeketen (bijvoorbeeld de architecten of de bouwprofessionals). ‘Daarmee krijgen we te maken met een hogere complexiteit, met samengestelde systemen in plaats van enkelvoudige producten, en ook met mogelijke interacties met andere sectoren zoals de landbouw’, aldus Ritzen.

Welke nieuwe initiatieven EnergyVille/VITO concreet zal starten in Rwanda en hoe de samenwerking met de Universiteit van Rwanda, het NIRDA en het CPCIC zich zal ontwikkelen, dat zal later in 2024 blijken. In ieder geval hebben Enabel en EnergyVille/VITO alvast het initiatief genomen om dit voorjaar elkaar opnieuw te treffen, deze keer niet in Kigali maar in Brussel. Daar vindt immers het World Circular Economy Forum plaats, en het nog prille verhaal van circulair en duurzaam bouwen in Rwanda zal daar aan de wereld worden voorgesteld.