TANDEMS – Samenwerking tussen steden/regio’s en energiecoöperaties als middel om de energietransitie te versnellen

De EU heeft energiegemeenschappen (energy communities: EC’s) aangewezen als een belangrijk middel om onze doelstellingen voor 2030 en 2050 te bereiken. De definitie van “hernieuwbare energie gemeenschap” (renewable energy community: REC) volgens de herziene hernieuwbare energie richtlijn ((EU) 2018/2001) en de definitie van “energiegemeenschap voor burgers” (citizen energy community: CEC) volgens de richtlijn inzake gemeenschappelijke regels voor de interne markt voor elektriciteit ((EU) 2019/944) hebben een nieuw tijdperk ingeluid voor het betrekken van burgers bij de energietransitie.

Schone energie voor alle Europeanen

Het doel “Schone energie voor alle Europeanen” is zorgen voor een gelijk speelveld en energiegemeenschappen in staat stellen om op de energiemarkt te concurreren met andere marktactoren. De verschillende lidstaten moeten de richtlijnen omzetten en adequate ondersteuningskaders ontwikkelen. Hoewel deze richtlijnen voor energiegemeenschappen zeer vooruitstrevend zijn en goede bedoelingen hebben, verloopt de omzetting ervan door de lidstaten traag en is zij vaak onduidelijk voor het grote publiek. Bovendien verhinderen juridische en marktgerelateerde problemen dat ze op grote schaal worden toegepast door de mensen voor wie ze bedoeld zijn, de EU-burgers. In een tijd waarin overal in Europa en in de wereld de elektriciteitsprijzen de pan uit rijzen, raken de mensen steeds meer gedesillusioneerd en verward over de toekomst van energie en hebben zij een directe reden en motivatie nodig om zich te engageren.

Doelen TANDEMS project

In het TANDEMS-project stellen wij voor dat energiecoöperaties, met hun ICA-beginselen, expertise en vermogen om mensen aan de basis te betrekken, de juiste middelen zijn om opkomende burger-energiegemeenschappen (Citizens Energy Communities: CEC’s) en gemeenschappen voor hernieuwbare energie (Renewable Energy Communities: REC’s) te stimuleren naar maturiteit. Om dit te bereiken moeten de lokale overheden zich ertoe verbinden en deze samenwerking bevorderen. Uitgaande van de ontwikkeling van een open samenwerkingsmodel zullen wij aantonen hoe nieuwe en nauwere partnerschappen tussen steden/regio’s en energiecoöperaties kunnen leiden tot een regionaal ondersteunend kader voor gemeenschapsenergie, dat op grote schaal kan worden overgenomen in EU-regio’s.

Het TANDEMS-project brengt drie Europese regio’s met verschillende vertrekpunten en snelheden, verschillende culturele achtergronden en omstandigheden samen, om te werken aan hetzelfde doel: burgers stimuleren en faciliteren om deel te nemen aan de transitie naar schone energie.

De desbetreffende regio’s zijn de provincie Antwerpen in Vlaanderen (België), de regio Achterhoek in de provincie Gelderland (Nederland) en 2 gemeenten, Burgas en Gabrovo (verschillende regio’s in Bulgarije). In TANDEMS zullen de belangrijkste partners het potentieel van een gestroomlijnde samenwerking aantonen, in tandem en met het oog op de invoering ervan in andere regio’s in Europa.

Lessen en aanbevelingen uit TANDEMS

De voorbije drie jaar voerde TANDEMS praktijkpilots uit, zowel in regio’s met bestaande energiegemeenschappen als op plaatsen waar vanaf nul werd gestart. Partners bouwden tools, deelden kennis en leerden al doende, met één doel: gemeenschapsenergie inclusiever maken, sneller uit te rollen en eenvoudiger te repliceren.

Om het momentum vast te houden, bevelen we de volgende acties aan:

• Hou burgers aan het stuur
• Laat gemeenten faciliteren, niet controleren
• Maak rechtvaardigheid de norm, niet een nagedachte
• Repliceer met aanpassing, geen copy-paste
• Zorg voor langetermijnondersteuning
• Investeer in leren en reflectie
• Sla bruggen tussen lokaal en Europees beleid

Volgende stappen? After-LIFE 2025-2030

De TANDEMS-reis stopt niet met het einde van EU-financiering. De modellen die in Nederland, België en Bulgarije zijn getest, zijn klaar om verder te reizen. In de After-LIFE-periode 2025–2030 zullen partners:

• Succesvolle pilots repliceren in nieuwe gemeenten binnen de drie kernregio’s
• Sleutelresultaten overdragen naar andere EU-landen, waaronder VITO’s Open Collaboration Model, het kostprijs-energiemodel en het zesdaagse trainingsprogramma voor gemeenten
• Methoden aanpassen aan nieuwe sectoren, van mobiliteit en warmtenetten tot burgergedreven renovaties

Meer weten?

Lees ons Laymen slotrapport Municipalities and Energy Communities Working Together to Accelerate a Just Energy Transition (enkel beschikbaar in het Engels)

Bijdrage EnergyVille / VITO

EnergyVille / VITO is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de blauwdruk van een open samenwerkingsmodel voor energiegemeenschappen. Dit open samenwerkingsmodel zal gebaseerd zijn op een waardegerichte benadering (die verder gaat dan louter financiële waarden) en de rollen die verschillende actoren spelen bij het realiseren van deze toegevoegde waarde. Waardenetwerken, uitgedrukt in kaarten, maken de rollen en waardeoverdrachten binnen een bestaand of beoogd systeem voor iedereen tastbaar. Het onderzoek naar bestaande waardenetwerken zal resulteren in een beschrijving van de rollen en relaties van organisaties, partners en leveranciers, waaronder de handel van bijvoorbeeld goederen, informatie en geld, maar ook “immateriële goederen” zoals kennis, vertrouwen of garanties om de specifieke resultaten op economisch en sociaal gebied te bevorderen. Verschillende samenwerkingsscenario’s zullen worden getest op een selectie van mogelijkheden die door de TANDEMS-uitvoeringslocaties zijn geïdentificeerd.

Daarnaast zal EnergyVille / VITO, in TANDEMS, de impact van de lokale energiegemeenschappen monitoren en evalueren. Deze monitoring en evaluatie zal verwijzen naar de ontwikkelingsvoorwaarden voor REC’s, zoals bepaald in de RED II, en zal de energiegemeenschappen in staat stellen de ecologische, economische en sociale gevolgen van hun activiteit te beoordelen in relatie tot de betrokken aandeelhouders en de leden van de lokale gemeenschap.

In de kijker

In het kader van het TANDEMS-project nam Erika Meynaerts, senior onderzoeker bij EnergyVille/VITO, recent deel aan een aflevering van een vijfdelige podcast reeks over duurzaamheid in de bouwsector, georkestreerd door Architectura en Kamp C.

Tijdens de aflevering – die in het teken van energiegemeenschappen stond – bracht Erika Meynaerts haar expertise in energie- en klimaatbeleid naar voren. Ze informeerde de luisteraars over de juridische, sociaal-economische en milieu-aspecten van energiegemeenschappen, en inspireerde hen met goede praktijken uit het TANDEMS-project.

Deze samenwerking onderstreept het belang van kennisdeling en innovatie om de weg vrij te maken voor een meer duurzame toekomst.